Máy tính hoạt động ồn ào, Windows khởi động ì ạch… Đã đến lúc
bạn cần “tổng vệ sinh” máy tính, phục hồi sự nhanh nhẹn, gọn gàng vốn có
của hệ thống.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Nhiều bạn cần
Ngoài
việc dọn sạch bụi bẩn trên những thiết bị phần cứng, bài viết cũng giới
thiệu 1 số công cụ có sẵn của Windows cùng những tiện ích miễn phí khác
nhằm phục hồi phong độ vốn có của hệ thống. Hãy xắn tay áo và cùng
chúng tôi thực hiện việc này.
ĐÁNH BÓNG PHẦN CỨNG

Sau
1 thời gian dài sử dụng, bụi bẩn thường đóng “cả lớp” bên trong thùng
máy, trên các thiết bị phần cứng và nhất là trên tản nhiệt bộ xử lý
(BXL) và tản nhiệt card đồ họa. Ngoài việc cản trở luồng không khí mát
lưu chuyển thì bụi bẩn còn là nguyên nhân khiến nhiệt độ các thiết bị
phần cứng tăng lên nhanh chóng, giảm tuổi thọ và thậm chí là gây hỏng
hóc. Bên cạnh đó, việc tản nhiệt không hiệu quả cũng dẫn đến các quạt
làm mát phải hoạt động nhiều hơn, ngốn điện hơn, có thể dẫn đến lỗi hệ
thống tự tắt hoặc khởi động lại đột ngột.
Công cụ chuẩn bị

Tuốc-nơ-vít
đầu chữ thập. Dao rọc giấy (hoặc kềm cắt). Dây rút nhựa (để bó gọn
cáp). Máy hút bụi cầm tay hoặc bình xịt khí nén và chổi quét loại mềm.
Khăn vải mịn và dung dịch vệ sinh mạch điện tử như McKenic Contact
Cleaner & Lubricant. Vòng khử tĩnh điện (nếu có) hoặc có thể chạm
vào phần kim loại của thùng máy để cân bằng tĩnh điện trong người trước
khi “đụng chạm” đến phần cứng. Bạn cũng nên mang giày và tránh đặt thùng
máy trên thảm khi dọn dẹp.
Thực hiện

Trước
tiên bạn phải tắt máy, rút cáp nguồn và khử tĩnh điện trong người. Tháo
2 nắp hông thùng máy, tháo những linh kiện phần cứng cần vệ sinh riêng
như tản nhiệt BXL, card đồ họa, bộ nguồn, cáp dữ liệu, lớp lưới lọc bụi ở
mặt trước thùng máy và cả những linh kiện có thể gây vướng víu khi dọn
dẹp. Sử dụng máy hút bụi (hoặc bình xịt khí nén và chổi quét) để làm
sạch bụi bẩn bám trên các linh kiện phần cứng còn lại như bo mạch chủ
(BMC), ổ cứng, ổ quang. Lưu ý khi sử dụng bình khí nén, hãy luôn giữ đầu
xịt sát với vị trí cần làm vệ sinh, nhất là với những khe, rãnh nhỏ như
khe cắm card mở rộng (PCI, PCIe x1), khe cắm RAM, tản nhiệt chipset
BMC.

Thực hiện tương tự với các quạt làm mát, các cổng/ngõ kết
nối ở mặt trước, mặt sau và các lỗ thông gió của thùng máy. Để làm sạch
các lỗ thông gió của thùng máy, nên thổi từ bên trong ra ngoài cho đến
khi sạch sẽ.
Kế tiếp, lần lượt vệ sinh những linh kiện phần cứng đã
tháo rời bên trên. Lưu ý là cầm giữ các linh kiện phần cứng ở cạnh bên,
không chạm vào các đế, chân cắm hoặc bo mạch của chúng. Kinh nghiệm thực
tế cho thấy bạn không nên tháo rời tản nhiệt card đồ họa để làm vệ sinh
như tản nhiệt BXL để tránh “mẻ core”.

Để vệ sinh bàn phím, cách
đơn giản là lật úp xuống, vỗ mạnh bàn phím để bụi bẩn bay ra hoặc dùng
bình xịt khí nén thổi bay tất cả bụi bẩn, những mẩu vụn bên dưới các
phím nhấn hoặc thậm chí bạn có thể tháo tất cả các phím và ngâm chúng
trong xà bông khoảng 5 hoặc 10 phút để diệt khuẩn nếu “kỹ tính”. Với màn
hình LCD, rút cáp cấp nguồn, thấm ướt khăn vải mịn, vắt thật khô và nhẹ
nhàng lau sạch bề mặt kính. Một số bề mặt màn hình có phủ chất chống
chói, nếu lau chùi mạnh tay có thể làm trầy xước màn hình. Hạn chế tối
đa việc dùng chất tẩy rửa phun từ bình xịt hoặc các loại có chứa
Acetone, Ethyl alcohol phun trực tiếp lên màn hình. Bạn nên đọc kỹ lại
tài liệu đi kèm để biết những khuyến cáo khi sử dụng và cách làm vệ sinh
màn hình của mình.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Tiện ích PC Tuneup giúp tối ưu phần mềm, hạn chế việc cài thêm nhiều tiện ích khác.

Sau
khi làm sạch các linh kiện phần cứng, lần lượt gắn chúng vào vị trí cũ
bên trong thùng máy. Hãy kiểm tra lại để đảm bảo cáp nguồn, cáp dữ liệu
đã gắn kết đầy đủ. Dùng các dây rút để buộc cáp nguồn gọn gàng, tạo sự
thông thoáng bên trong thùng máy. Tương tự với cáp cấp nguồn, cáp kết
nối giữa máy tính và thiết bị ngoại vi (màn hình, máy in, chuột, bàn phím…), bạn cũng nên dùng dây rút bó buộc gọn gàng.
Lưu ý

- Với những thiết bị phần cứng còn trong thời gian bảo hành, tránh làm rách “tem bảo hành” khi tháo ráp, lau chùi.

- Việc vệ sinh các tụ điện và quạt làm mát bên trong bộ nguồn chỉ nên thực hiện khi bộ nguồn đã hết hạn bảo hành.

-
Nếu gặp khó khăn khi kết nối các thiết bị ngoại vi, hãy làm sạch các
cổng/ngõ giao tiếp ở mặt trước, mặt sau thùng máy với 1 ít dung dịch vệ
sinh mạch điện tử.

- Hãy chắc chắn mọi thứ hoạt động tốt trước khi đóng nắp thùng máy.
TỐI ƯU PHẦN MỀM

Ngoài
bụi bẩn thì theo thời gian, hệ thống cũng trở nên chậm chạp hơn. Đây
cũng là thời điểm để phục hồi “phong độ” vốn có của hệ thống. Trước
tiên, bạn cũng cần tạo bản sao lưu hệ thống trong trường hợp xóa nhầm
vài thứ mà bạn muốn giữ. Sử dụng đĩa khôi phục hệ thống với tùy chọn
System Image Recovery trong Windows 7 hoặc tham khảo bài viết “Sẵn sàng
cho thảm họa” và hướng dẫn sao lưu tại pcworld.com.vn/A0901_116 và
A0611_146.
Gỡ bỏ ứng dụng

Những
ứng dụng không còn dùng đến và những phần mềm dùng thử (crapware) được
cài sẵn trên máy tính trước khi xuất xưởng chiếm dụng đáng kể dung lượng
ổ cứng, làm chậm quá trình khởi động và ảnh hưởng đến hiệu suất hệ
thống. Để tống khứ chúng, sử dụng tiện ích “bỏ túi” IObit Advanced
Uninstaller (tải về tại find.pcworld.com/71115, dung lượng khoảng 700KB,
không cần cài đặt). Khởi chạy tiện ích sau khi tải về, đánh dấu tùy
chọn những ứng dụng, phần mềm cần gỡ bỏ trong danh sách liệt kê và nhấn
chọn Uninstall, IObit sẽ tự động thực hiện phần việc còn lại. Trường hợp
không chắc chắn về phần mềm nào đó cần gỡ bỏ, hãy sử dụng công cụ tìm
kiếm như Google để tìm thêm thông tin liên quan trên Internet.
Dọn dẹp ổ cứng

Các
tập tin tạm cũng ngốn dung lượng đĩa cứng và làm chậm hoạt động của hệ
thống. Hãy “tạm biệt” chúng bằng tiện ích Disk Cleanup. Nhấn chọn Start,
gõ “Disk Cleanup” trong khung Search programs and files và nhấn Enter.
Chọn tên phân vùng cần dọn dẹp và nhấn OK. Đánh dấu tùy chọn những thư
mục cần làm sạch trong danh sách liệt kê và nhấn OK. Kế tiếp, cũng trong
Disk Cleanup, chọn tab More Options, bên dưới mục System Restore, chọn
Clean up để xóa những điểm khôi phục cũ của Windows.
Sắp xếp hợp lý

Thư
viện Libraries cùng Windows Search của Windows 7 có khả năng quản lý
tất cả dữ liệu mà người dùng lưu trữ ở bất cứ đâu trên đĩa cứng, thuận
tiện cho quản lý và truy xuất nhanh chóng. Bên cạnh đó, bạn cũng nên sắp
xếp các tập tin, thư mục khoa học, hợp lý hơn sẽ tiết kiệm thời gian
tìm kiếm khi cần. Tiện ích miễn phí Fences (find.pcworld.com/69935) sẽ
tổ chức lại các biểu tượng trên giao diện chính (desktop) gọn gàng, ngăn
nắp và phân loại chúng theo từng nhóm như Applications, Files hoặc
Utilities. Đối với từng loại tập tin, hãy đưa vào từng thư mục tương
ứng, chẳng hạn tập tin nhạc nên đưa vào thư mục nhạc, các đoạn phim ảnh
đưa vào thư mục phim…

[You must be registered and logged in to see this image.] Dùng dây rút để bó buộc cáp kết nối gọn gàng, tạo sự thông thoáng.

“Giảm cân” Registry

Về
cơ bản, Registry là 1 cơ sở dữ liệu phức tạp lưu giữ cấu hình HĐH, phần
cứng, phần mềm lẫn tài khoản người dùng. Mỗi khi cài đặt phần mềm, thay
đổi phần cứng hoặc tải xuống thứ gì đó từ Internet đều khiến Registry
“phình” to hơn, truy xuất chậm hơn. Việc “giảm cân” Registry sẽ giúp cải
thiện hiệu quả hoạt động của hệ thống. Tuy nhiên trước khi dọn dẹp, bạn
hãy sao lưu Registry theo hướng dẫn tại [You must be registered and logged in to see this link.]
Khởi động nhanh hơn

Nhấn
chọn Start, gõ “msconfig” và nhấn Enter. System Configuration sẽ liệt
kê những ứng dụng, những dịch vụ (service) khởi chạy cùng quá trình
Windows khởi động. Người dùng rất khó nhận biết được sự hiện diện của
chúng vì đa số không hề xuất hiện trên khay hệ thống (system tray) mà
chỉ chạy “ẩn” trong suốt quá trình làm việc. Tiện ích miễn phí Soluto
(find.pcworld.com/70486) sẽ phân tích các ứng dụng, dịch vụ hiện hành
trên hệ thống, cho phép tùy chỉnh thời gian khởi động của từng ứng dụng
tùy tính chất quan trọng.
Disk Defragmenter

Sau
khi dọn dẹp hệ thống, bạn cũng nên kiểm tra và thực hiện việc dồn đĩa
(Disk Defragment). Nhấn chọn Start, gõ “Disk Defragmenter” nhấn Enter.
Chọn phần vùng cần thực hiện và nhấn Next, sau quá trình kiểm tra, Disk
Defragmenter sẽ quyết định có thực hiện việc dồn đĩa hay không. Lưu ý
trước khi dồn đĩa, bạn cần tắt tất cả các chương trình đang mở lẫn các
chương trình đang chạy thường trú có biểu tượng trên khay đồng hồ, tắt
cả chương trình bảo vệ màn hình Screen saver. Tốt nhất là bạn khởi động
máy ở Safe mode rồi chạy Disk Defragmenter.Ghi chú

Để hạn chế cài đặt nhiều tiện ích khác nhau (dù là miễn phí) cho việc dọn dẹp hệ thống. Bạn đọc nên kiểm tra và tận dụng tính năng tối ưu hệ thống tích hợp bộ công cụ bảo mật (nếu có), chẳng hạn PC Tuneup của Norton 360
PCW